आज २१ डिसेंबर अर्थात पृथ्वीवरच्या आपण राहतो त्या उत्तर गोलार्धातला सर्वांत लहान दिवस. आजपासून सूर्याचे उत्तरायण सुरू होते. या वार्षिक घटनेला जोडून या वर्षी आज (२१ डिसेंबर २०२०) एक दुर्मीळ खगोलीय घटना घडणार आहे आणि आपल्याला ती सायंकाळी प्रत्यक्ष अनुभवता येणार आहे. गुरू आणि शनी हे आपल्या सूर्यमालेतले सर्वांत मोठे आणि वायुरूप असलेले ग्रह आज एकमेकांपासून सर्वांत जवळ येणार आहेत. या घटनेला गुरू-शनी युती (Conjunction) असे म्हटले जाते. गेले काही दिवस या ग्रहांमधलं अंतर कमी होत असून, आज (२१ डिसेंबर २०२०) सायंकाळी ते सर्वांत कमी झाल्याचं (Great Conjunction) पाहायला मिळणार आहे.
अशी घटना याआधी ४०० वर्षांपूर्वी म्हणजेच १६२३ साली घडली होती. तसेच, यानंतर ही घटना १५ मार्च २०८० रोजी घडणार आहे. त्यामुळे ही अत्यंत दुर्मीळ घटना अनुभवण्याची अभूतपूर्व संधी आपल्याला लाभली आहे.
गेले काही दिवस सूर्यास्तानंतर क्षितिजावर नैर्ऋत्य (दक्षिण-पश्चिम) दिशेला जवळपास तासभर गुरू आणि शनीची जोडी दिसत आहे. २१ डिसेंबर २०२० रोजी या दोन ग्रहांमधील अंतर फक्त ०.१ अंश एवढे असेल. हे अंतर पौर्णिमेच्या पूर्ण चंद्राच्या व्यासापेक्षा पाच पटींनी कमी असेल. कोणत्याही दुर्बिणीशिवाय आपण पाहिले, तर हे दोन ग्रह नसून एकच ग्रह असल्याचे दिसेल. हे दोन ग्रह इतक्या जवळ आले, तरी प्रत्यक्षात अंतराळातील त्यांचे एकमेकांपासूनचे अंतर सुमारे ४५ कोटी मैल एवढे असेल. ही घटना संपूर्ण पृथ्वीवरून कुठूनही दिसणार आहे. गुगलने नासा या अंतराळ संशोधन संस्थेच्या मदतीने आजच्या दिवसासाठी एक खास डूडलही तयार केले आहे. आज गुगलवर जाणाऱ्या प्रत्येकाला ते पाहायला मिळेल.
(गुगल डूडलबद्दल अधिक वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा.)
आज महाराष्ट्रात वेगवेगळ्या ठिकाणी सायंकाळी सहाच्या सुमारास सूर्यास्त होणार आहे. तिथपासून सुमारे दीड तास म्हणजे रात्री साधारण साडेसात वाजेपर्यंत ही घटना पाहता येणार आहे. कारण आठ वाजण्याच्या सुमारास हे ग्रह मावळणार आहेत. साध्या डोळ्यांनी पाहताना हे दोन्ही ग्रह एकच दिसतील. छोट्या दुर्बिणीतून पाहिले, तर ग्रहांची जोडी दिसू शकेल. मोठ्या दुर्बिणीतून पाहिल्यास गुरू, शनीसह त्या दोघांचेही चंद्रही (उपग्रह) पाहता येणार आहेत.
पुण्यातील खगोलविश्व या संस्थेच्या फेसबुक पेजवर (
https://www.facebook.com/khagolvishwa/) मोठ्या दुर्बिणीच्या साह्याने ही दुर्मीळ खगोलीय घटना लाइव्ह प्रसारित करण्यात येणार आहे. प्रत्येकाने या दुर्मीळ घटनेचे जरूर साक्षीदार व्हावे.
(गुरू आणि शनीची युती कशी पाहावी, याबद्दल मार्गदर्शन करणारा नासाचा व्हिडिओ)
(खगोलविश्व संस्थेने २० डिसेंबर २०२० रोजी पुण्यातून केलेले फेसबुक लाइव्ह)
